Wat was
De geschiedenis laat zien dat Amersfoort zonder water niet kan bestaan. Al voor de Middeleeuwen was dit gebied een moerasgebied aan de flanken van de Heuvelrug en West Veluwe dat regelmatig overstroomd werd vanuit de Zuiderzee. Amersfoort kon ontstaan doordat de overstromingen zorgden voor een regelmatige aanwas van grond, waardoor steeds meer landbouw mogelijk werd en de moerassen in toom werden gehouden. De rivier de Eem zorgde voor een permanente toevoer van schoon water, waardoor vanaf de Middeleeuwen Amersfoort kon uitgroeien tot een centrum van bedrijvigheid. De bisschoppen van Utrecht hebben alles uit de kast moeten halen om ervoor te zorgen dat Amersfoort niet groter en belangrijker werd dan de stad Utrecht.
Wat is
Vandaag, maar zeker in de komende periode zorgt het water in Amersfoort voor een aantal uitdagingen. De grootste daarvan is de klimaatverandering die steeds sneller lijkt te verlopen en die zorgt voor meerdere problemen die aandacht nodig hebben: De toename van droogteperioden met alle negatieve gevolgen voor het stedelijk groen. Amersfoort staat op zandgrond en daardoor droogt de grond sneller uit. Groeiende problemen met de drinkwatervoorziening. Steeds langere en intensievere perioden van hittestress en tot slot regenval die in steeds intensievere buien op de stad neerdaalt en die voor toenemende wateroverlast en problemen met de hemelwaterafvoer zorgt.
De stad groeit en de gemeentebesturen van de afgelopen jaren zijn er onvoldoende in geslaagd om in dat proces rekening te houden met die klimaatverandering. De stad is in hoog tempo aan het verstenen, bomen en natuur worden langzaam maar zeker uit de stad verdrongen ten behoeve van bebouwing en wegen en dat betekent dat wateroverlast en hittestress de leefbaarheid en volksgezondheid in de stad in gevaar zullen brengen, als er niet snel wordt ingegrepen.
Wat moet
Hoewel klimaatbeleid een landelijke, door de Rijksoverheid getrokken beleidsopgave lijkt, is bestuurlijk Amersfoort de laatste tien jaar haar eigen rol en verantwoordelijkheid aan het verwaarlozen. Het is de hoogste tijd dat het gemeentelijk beleid zich weer rekenschap gaat geven van wat haar te doen staat als het om water gaat. De BOVI (Blauwe Omgevingsvisie) van het Waterschap Vallei en Eem is hierbij een nuttig richtsnoer. Daarin staan de volgende voorstellen:
1. Vergroten van het waterbergend vermogen van de binnenstad door het aanleggen van wadi’s en het stimuleren van groene daken, daktuinen en groene gevels. Ook het deels opengraven van de Stadsring tussen Koppelpoort en Mariënhof, ook van groot cultuurhistorisch belang, is hier dienstig aan.
2. Het stimuleren van eigenaren en corporaties om hemelwater af te koppelen en op eigen perceel op te vangen en te verwerken, bij voorkeur door infiltratie in de bodem, maar ook voor tuinbesproeiing en andere doelen. Hierdoor zal de verdroging van de stedelijke bodem afnemen, neemt de schade aan bomen en planten af, wordt funderingsschade voorkomen, wordt de biodiversiteit beschermd en blijft steeds schaarser wordend gezond drinkwater beschikbaar voor eerste gebruik.
3. Het opvoeren van de mogelijkheden binnen en vooral buiten het centrum om water op te vangen in openbaar en particulier groen en te integreren met een vergroeningsbeleid op zodanige wijze dat het areaal openbaar en particulier groen tot 2030 met 10 % vergroot wordt.
4. Initiatieven van gemeente samen met het waterschap en energiebedrijven om de surpluswarmte van de Energie- en Grondstoffenfabriek Amersfoort (vh de rioolwaterzuivering Amersfoort) op de Isselt te benutten voor wijkwarmtevoorziening in het kader van de z.g. Energietransitie, bv in het Soesterkwartier. Voorbeeld wijk Zuidbroek in Apeldoorn.
5. Idem voor de mogelijkheid om thermische energie te winnen uit het Vallei kanaal voor warmte voorziening in andere delen van de stad.(Energietransitie). Voorbeeld Utrecht, centrum Wageningen.
6. Koppel de nieuwbouw- en transformatieopgaven aan klimaatmaatregelen, het beschermen van waardevolle en gezonde vegetatie en groen en het aanzienlijk opvoeren van de vergroening. Zorg voor voldoende participatie bij ruimtelijke opgaven door pas eerste stappen bij de planvorming te nemen nadat betrokken en mondige bewoners de gelegenheid hebben gehad om hun ideeën over de probleemstelling en oplossingsrichtingen kenbaar te maken. (Hier ook een passage over Zelfbeheer toevoegen).
7. Het is belangrijk om het waterbewustzijn van inwoners verder te versterken. Ook het waterschap is bezig met het actualiseren van haar beleid op het gebied van waterbewustzijn. Voorgesteld wordt dat gemeente en waterschap, wellicht samen met anderen zoals het drinkwaterbedrijf, de handen ineenslaan en een gezamenlijk, eigentijds waterbewustzijnprogramma opstellen en uitvoeren, in eerste instantie gericht op de hoogste klassen van het basisonderwijs. Het kan ook voor anderen in Amersfoort geen kwaad te beseffen dat veiligheid tegen overstromingen in Amersfoort naast de Afsluitdijk gewaarborgd is door 5 km Grebbedijk tussen Wageningen en Rhenen. Stedelijk waterbeheer is dus niet alleen een Amersfoorts feestje, maar kan alleen slagen in samenwerking met anderen.
